Truyền thông phải giúp tiếp cận trực tiếp đến con người để chia sẻ chứ không phải để làm đau thêm nỗi đau, nhất là khi cố tình soi mói, "bới lông tìm vết" để tăng thêm sức nặng cho thông tin. Lòng nhân ái không được đặt đúng chỗ, lại có thể ảnh hưởng, tác động tiêu cực đến xã hội, con người.
Từ việc nghiên cứu hiện tượng một số phương tiện truyền thông có xu hướng đưa ra những thông tin, hình ảnh không phải để nhận được sự đồng cảm mà như để gây nên nỗi tức giận, phẫn nộ trong công chúng, các chuyên gia truyền thông trên thế giới khái quát thành khái niệm "poverty porn". Dịch theo nghĩa người Việt vẫn hiểu về "porn" thì sẽ không phản ánh đúng nội hàm khái niệm, vì như một bài báo đăng trên aidthoughts.org thì "poverty porn" được sử dụng để chỉ hiện tượng "các phương tiện truyền thông đăng tải những bài viết, ảnh hoặc phim trong đó khai thác tình trạng của người nghèo nhằm mục đích kích động sự thương hại, tạo ra sự cảm thông để bán báo, hay gây quỹ từ thiện, hỗ trợ vì nguyên nhân nào đó", nên đã có tác giả dịch "poverty porn" là "xem nghèo", và bài viết sử dụng cách dịch này.
Ở Việt Nam, hiện tượng "xem nghèo" từ lâu đã tồn tại trên hệ thống truyền thông và ngày càng đa dạng, trong đó có thể coi thông tin về một số sự kiện, hiện tượng là bất cập, không dễ làm sáng tỏ. Bởi, tiếp xúc với báo chí hằng ngày (nhất là báo, trang tin trên mạng), luôn có thể gặp các câu chuyện thương tâm, hình ảnh về những cảnh đời khốn khổ, bất hạnh. Trong đó nhiều thông tin đúng sự thật, nhưng cũng có thông tin được một số báo hoặc trang điện tử cố tình tô vẽ "thêm mắm, thêm muối" cho các mảnh đời vốn đã nhiều bất hạnh. Qua đó nhằm tác động tới lòng trắc ẩn của người đọc, gợi nên sự thương hại, nhằm đạt mục đích khác nhau, trong đó có cả mục đích câu khách.
Chia sẻ, giúp đỡ, kêu gọi cộng đồng cùng phối hợp giúp đỡ người gặp hoạn nạn, cuộc sống nghèo khó hoặc ốm đau, lâm vào hoàn cảnh thương tâm,... vốn là điều rất bình thường trong sinh hoạt của mọi cộng đồng, với người Việt Nam, đó còn là đạo lý, truyền thống, biểu thị cho lòng nhân ái theo tinh thần "lá lành đùm lá rách", "thương người như thể thương thân"... Những năm qua, hệ thống truyền thông đã rất tích cực cùng xã hội phát huy tinh thần tương thân, tương ái tiếp nối đạo lý của cha ông. Nhờ báo chí, nhiều cảnh ngộ khó khăn đã được giúp đỡ, nhiều trẻ em nghèo được hỗ trợ đến trường, chữa trị bệnh tật hiểm nghèo; nhiều ngôi nhà mới, trường mới, tấm áo mới đã đến với gia đình chính sách, người già cô đơn, đồng bào vùng sâu, vùng xa, hay vùng còn có nhiều khó khăn... Tuy nhiên, trong một số trường hợp, báo chí lại tỏ ra thiếu khách quan, hư cấu tin tức giật gân về sự nghèo khó, vất vả, thậm chí xuyên tạc chính sách và việc thực hiện chính sách của Ðảng và Nhà nước, qua đó tác động tiêu cực đến người đọc, gây dư luận xấu.
Thí dụ, gần đây một số báo chí đưa chuyện em bé tám tuổi "chết vì đói" ở Hà Tĩnh. Chuyện đau lòng này gây xúc động, khiến người đọc thương cảm, nhất là khi báo chí đưa thông tin về "hoàn cảnh khốn khó" của gia đình em. Có báo kể, khi được vớt lên, trên người em là bộ quần áo vá chằng vá đụp, ở nhà em cũng không còn bộ quần áo nào lành lặn, ba đứa em cũng thường xuyên nhịn đói. Rất nhiều bạn đọc bày tỏ lòng thương cảm thông qua các bình luận: "thật xót xa cho cái chết của em bé", "quá thương tâm", "cảm thấy động lòng, rưng rưng nước mắt vì sự ra đi của bé"... Câu chuyện về cháu bé lan truyền rất nhanh trên các diễn đàn in-tơ-nét, các mạng xã hội. Nhưng sau khi một số tờ báo, nhất là Báo Tiền Phong với bài Ði tìm sự thật về học sinh "chết vì đói" ở Hà Tĩnh, đã xác minh (với các thông tin, như: Nơi xảy ra tai nạn có cầu đường không bằng phẳng đi qua rất dễ bị xóc, mất tay lái; nước suối lên cao và chảy xiết nhưng phát hiện, xử lý chậm; gia đình luôn được hưởng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ, thậm chí được ưu tiên hơn, căn nhà gia đình đang sống được hỗ trợ từ Chương trình 167, các thành viên trong gia đình đều được cấp thẻ BHYT, trong nhà lúa đầy sập, có xe máy, TV, các phương tiện cần thiết khác; riêng cháu bé, năm 2012 đã được Quỹ Bảo trợ trẻ em hỗ trợ 50 triệu đồng để mổ tim, cháu được hưởng chế độ bảo trợ xã hội 180 nghìn đồng/tháng và mới được tăng lên 360 nghìn đồng/tháng, cháu được nhà trường miễn mọi khoản tiền đóng góp xây dựng trường, tiền may đồng phục), xác định nguyên nhân cái chết của cháu bé không phải vì đói, thì dư luận lắng dần. Vậy là câu chuyện thương tâm nhưng với lối đưa tin bịa đặt, hư cấu thêm chi tiết để dựng nên bức tranh "khốn khổ" do một số báo mạng thực hiện đã không như chỉ kêu gọi sự giúp đỡ, mà còn kích thích để có nhiều cú nhấp chuột vào đọc tin, và đáng tiếc là tạo cơ hội cho kẻ xấu lợi dụng để xuyên tạc, vu cáo.
Sự rùm beng đôi khi thái quá của một số phương tiện truyền thông khi đưa ra các câu chuyện khốn khó, khiến công chúng ngay từ đầu phải tiếp nhận một cách bị động, gần như là chỉ biết chia sẻ và thấy cần phải giúp đỡ bằng tiền. Thường thì góp tiền giúp đỡ người nghèo là việc làm dễ dàng nhất, thay vì phải tìm hiểu căn nguyên, góp phần giải quyết từ cội rễ. Thực tế cho thấy, những sản phẩm của xu hướng truyền thông "xem nghèo" thường mang đến sự giúp đỡ về mặt vật chất cho người nghèo khó; tuy nhiên, sự giúp đỡ đó chỉ giải quyết được khó khăn tạm thời. Và chính nguồn vật chất cộng đồng đóng góp hỗ trợ giải quyết khó khăn lại dễ tạo ra tâm lý ỷ lại ở người được giúp đỡ, mà trường hợp em Hào Anh ở tỉnh Cà Mau là một thí dụ, số tiền cộng đồng đóng góp hỗ trợ em sẽ có ý nghĩa gì sau khi gần đây em có một số hành xử không hay? Ðó chính là lý do để Nhà nước, trong nỗ lực xóa đói giảm nghèo, nhất là với đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa, đã tiến hành: Nếu trước đây Nhà nước giúp "con cá" thì nay khi cần mới giúp "con cá", còn chủ yếu giúp "cần câu" và hướng dẫn sử dụng "con cá đã câu được" như thế nào, chỉ như vậy, mới giúp xóa bỏ tận gốc cái nghèo. Một vấn đề nữa là xu hướng "xem nghèo" phát triển mạnh trong thời kỳ mạng xã hội rất phát triển, ai cũng có thể tham gia. Bất cứ ai có tài khoản trên mạng xã hội đều có thể đăng tải bức hình, câu chuyện thương tâm, qua đó kêu gọi ủng hộ, giúp đỡ. Ðiều này ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến tính xác thực của sự việc, dẫn tới hệ quả là đôi khi giúp đỡ không đúng người, đúng việc. Thực tế cho thấy đã có một số hội, nhóm từ thiện lập ra trên facebook với mục đích lừa đảo, lợi dụng việc đăng tải hình ảnh, câu chuyện về hoàn cảnh đáng thương để kêu gọi giúp đỡ. Thí dụ như vừa qua, một facebooker đã tố cáo admin "Hội các ông bố và bà mẹ Nhân ái Hà Nội" đã lợi dụng bé Nguyễn Thị Ngọc Ánh 10 tuổi bị khuyết tật để chiếm đoạt hơn 24 triệu đồng từ sự giúp đỡ của mọi người!
Xu hướng truyền thông "xem nghèo" có những mặt tích cực không thể phủ nhận, nhưng cần xem xét thấu đáo mặt trái. Giúp đỡ người nghèo, có hoàn cảnh khó khăn, làm từ thiện trong xã hội là các công việc hết sức chính đáng, cần được trân trọng, khuyến khích. Tuy nhiên, mọi sự giúp đỡ cần xuất phát từ lòng chân thành, hướng thiện và thực hiện đúng cách. Phải coi từ thiện là lương tâm xã hội, là đạo lý thường trực trong mỗi con người, chứ không bị biến thành phương tiện trục lợi cá nhân. Do đó, cần chấn chỉnh việc một số báo mạng sử dụng sản phẩm "xem nghèo" để thu hút người đọc, bán báo, hay câu khách, phải trở về với mục đích đúng nghĩa của từ thiện. Truyền thông phải giúp tiếp cận trực tiếp đến con người để chia sẻ chứ không phải để làm đau thêm nỗi đau, nhất là khi cố tình soi mói, "bới lông tìm vết" để tăng thêm sức nặng cho thông tin. Lòng nhân ái không được đặt đúng chỗ, lại có thể ảnh hưởng, tác động tiêu cực đến xã hội, con người.
Theo NHÂN DÂN ONLINE
0 nhận xét:
Đăng nhận xét